Sosyal medyada bazı kullanıcılar Almanya’da ders kitaplarının okuldan kiralandığını, dönem sonunda iade edildiğini iddia etti. Aynı iddiada kitabın defalarca kullanıldığı, Türkiye’deyse aynı kitabın her sene değiştiği, ders kitaplarından 300 milyon adet basıldığı ifadeleri de yer alıyordu.
Almanya’da eğitim politikaları eyaletler düzeyinde belirleniyor
Almanya Federal Cumhuriyeti, anayasasına göre Alman birliğini oluşturan 16 federe eyaletin bir araya gelmesi ile kurulmuş bir devlet. Yani her eyaletin (Almanca “Länder”) kendi anayasası ve yerel yasaları var. Güvenlik ve sağlık gibi başlıklarda federal devlet karar alsa da, eğitim eyaletler, yani federe devletler düzeyinde, yetki alanları kapsamında idare ediliyor. Almanya devletinin parçası olan eyaletlerin anayasalarında da eğitim ayrıca ele alınıyor.
Eğitim modelleri eyaletler arasında genel olarak benzese de, her eyalette farklılaşmalar da söz konusu. Anayasal bir zorunluluk olan ortalama 12 yıllık zorunlu eğitim dışında, devlet okullarında ders tamamlama süresi, okul değiştirme koşulları ya da ders kitapları gibi başlıklar farklı olabiliyor.
Öncülü Prusya’dan beri ders materyallerine erişimi kolaylaştırmanın önemi, Alman eğitim sisteminin ayrılmaz bir parçası. Ancak eğitim materyallerinden sadece ders kitapları anlaşılmıyor. Derslere yardımcı her türlü araç gereç, eğitim materyali sayılıyor. Gelir düzeyi düşük ailelerin çocuklarına geri ödeme koşuluyla ulusal bir yardım (BAföG) veriliyor.
Eğitim materyalleri genellikle ücretsiz
Federal Eğitim Bakanlığı’nın internet sitesinden eğitim sistemini ayrıntılı anlatan 1997’de yayımlanmış bir kaynağa ulaşabiliyoruz. Bu kaynakta ders kitaplarının genelde ücretsiz temin edildiği, ancak eyaletlerde değişik düzenlemeler olabildiği söyleniyor.
Almanya Eğitim ve Bilim İşçileri Sendikası’nın internet sitesinde federal düzeyde eğitim materyali harcamalarının 1991 ila 2003 yıllarındaki verisine ulaşılabiliyor. Okul kitaplarına yapılan harcamanın giderek azaldığı görülebiliyor. Sendika bunun sebebini ders materyallerine erişimin zaman içinde artmasına bağlamış.
Almanya’da eyaletler düzeyinde okul kitaplarına devlet tarafından yapılan harcamanın zamanla azaldığı görülebiliyor.
Nitekim Almanya’daki 16 eyaletin resmi internet sitelerinden, “eğitim” ya da “kültür” bakanlıklarının sayfalarına bakıldığında, ders materyallerinden (Lehrmittelfreiheit) ders kitapları (Schulbücher) hakkında birbirinden farklı düzenlemeler görüyoruz.
Kitapların ödünç verilemeyeceği eyalet bile var
Almanya'daki 16 eyaletin eğitimle ilgili düzenlemelerine baktığımızda şunları görüyoruz:
- Saksonya’da onaylanan ders kitaplarının hangisinin bedava olacağına bakanlık karar veriyor.
- Baden-Württemberg’de zorunlu ders kitabı yok. Öğretmenlerin uygun gördüğü ve bakanlıkça onaylanan materyalleri öğrenciler alıyor. Ayrıca öğrenciler kitapları okuldan ödünç de alabiliyorlar.
- Bremen’de tüm materyaller ücretsiz dağıtılıyor.
- Kuzey Ren Vestfalya’daki kitaplar için bakanlık onayı gerekiyor.
- Brandenburg’da farklı düzenlemeler söz konusu olabiliyor. Okuldan ödünç ders kitabı alınamayacağı bile yazılı.
- Bavyera'da ders kitapları tekrar kullanılabilecek şekilde tasarlanıyor.
- Berlin’de Bremen’deki gibi tüm materyaller ücretsiz. Ancak örneğin 2004’te bile Berlin’de bir ailenin yıllık ortalama 100 euro kitap harcaması yaptığını söyleyen kaynaklara ulaşmak mümkün.
- Türingen’de öğrenim materyalleri belli bir süre için ödünç kopyalar olarak verilebiliyor. Çünkü ücretsiz verilen tüm materyaller “kamu malı” sayılıyor.
- Aşağı Saksonya’da okullardan ücret karşılığı ders kitapları satın alınıyor. Böylelikle maliyetler düşürülüyor.
- Renenya-Palatina’da okul kitapları okuldan ödünç alınsa da üç yıldan fazla aynı kitapların ödünç alınamayacağı ilgili düzenlemede belirtilmiş. Yani kitaplar değişmese bile eyaletteki bir öğrenci üç sene üst üste kitapları ödünç alamıyor.
- Saarland Eyaleti’nde ders kitapları satın alınıyor, daha sonra ücretin bir kısmı devlet tarafından geri ödeniyor.
- Schleswig-Holstein Eyaleti’nde ise kitaplar ödünç olarak ücretsiz bir şekilde öğrencilere sağlanıyor.
- Hessen Eyaleti’nde zorunlu ders kitabı uygulaması bulunmuyor.
- Hamburg’da okul kitapları parayla satılıyor.
- Mecklenburg-Vorpommern’de kitaplar iddiadaki gibi sürekli ücretsiz ve ödünç olarak öğrencilere sağlanıyor.
- Son olarak Saksonya-Anhalt’da ailenin gelir düzeyine göre satın alma ve kiralama belirleniyor. İki ya da üç euro karşılığında aileler okulda okul kitaplarını ödünç alabiliyorlar.
Yani iddianın Almanya geneli için geçerli olmadığını söyleyebiliyoruz. Yedi eyalette ödünç kitap uygulaması olsa da, uygulamanın ülke genelinde yaygın olduğunu söylemek zor. Uygulamalardaki farklılıklar zorunlu eğitim için de geçerli. Meslek okullarında ders kitapları paralı olabiliyor. Onaylanan ders kitaplarının internet siteleri üzerinden satın alınabildiğini de görüyoruz.
Yönetim biçimi üniter değil federal olan pek çok ülkede de bu böyle. Örneğin Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) milli bir eğitim sistemi yok. Ancak yine federal Avustralya’da eğitim öğretim politikalarına ulusal düzeyde karar veriliyor.
Türkiye’de 2018’de 168 milyon ders kitabı basıldı
Milli Eğitim Bakanlığı’nın (MEB) her sene yayımladığı istatistiklerden, çeşitli rakamlara ulaşmak mümkün. Ama basılan toplam kitap miktarı ya da hangi ders için kaç kitap basıldığı bilgisi burada yer almıyor. Teyit, Kasım 2019’da bir analiz için bakanlığa basılan kitap miktarlarını sormuştu. Görüşülen yetkili, kesin bir miktar belirtmenin mümkün olmadığını, bazı dersler için iki bazıları için üç kitap basıldığını, bazen yıl içinde tekrar basım yapılabildiğini belirtmişti.
İlginizi çekebilir: MEB'in dağıttığı altıncı sınıf Sosyal Bilgiler Kitabı'nda kullanılan bir görselde Uygur alfabesi yerine İbrani alfabesi kullanıldığı iddiası
Ancak bandrollü tüm kitapların verisine Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan ulaşabiliyoruz. Bakanlığın en son açıkladığı veri 2018’e ait. “Milli Eğitim Bakanlığı’nın bandrol muafiyetine tabi eğitim yayınları” olarak adlandırılan ders kitabı sayısı, 2017 yılında 213 milyon 425 bin 918 adetken 2018’de 168 milyon 192 bin 641 adet olmuş. Yani iddiada yer alan 300 milyon rakamı da gerçeği yansıtmıyor.
