Tüm dünya evine kapanmış, salgınla baş etmenin yollarını ararken, dört gözle hastalığa çözüm bulması beklenen aşı ve ilaç çalışmaları, belli bir hatalı akıl yürütmeden mustarip olanları komplo teorileri üretmeye sürüklüyor. Pandemiyle ilgili kolektif kaygı ve belirsizlik ortamı da komplo teorileri üretenlerin elini güçlendiriyor.
Mesela aşı karşıtlarının başını çektiği bir grup, yeni bir komplo teorisi icat etti: Salgına 5G sebep oldu. Tedirgin edici zamanlardan geçtiğimizi bilerek, tam olarak ne ve nasıl işe yaradığını bilemediğimiz bir teknolojinin olası etkileri konusunda endişeleniyor olabiliriz. Ancak bu endişeyi karmaşık ifadeler ve kötü çevirilerle pekiştiren paylaşımlarla mesafemizi açmamız gerekiyor.
Bu yazıda, karmaşık, bizden sürekli bir şeyler gizlendiği hissini uyandıran, aslında pek çok yanlış barındıran WhatsApp mesajlarından birini inceleyeceğiz.
Ülkelerde 5G uygulamaları ve karantina uygulanan gemiler
Koronavirüs salgının arkasında 5G olduğunu iddia edenlerin argümanlarının başında, 5G sisteminin en çok ve en önce kullanılmaya başlandığı kentin Wuhan olması geliyor. Oysa Wuhan 5G konusunda diğer kentlerden ya da ülkelerden önde değildi. ABD’deki bazı kentler ve Güney Kore’nin belirli bölgelerinde 5G Wuhan’dan da önce kullanılmaya başlamıştı. Hatta Güney Kore dünyada ilk 5G ağını 3 Nisan 2019 tarihinde aktifleştirmişti.
Statista’da yer alan bu grafiğe baktığımızda, Kuzey Amerika’da 2019 yılında 4 milyon 5G bağlantısı olduğunu görebiliyoruz. Eğer bu teorilerin gerçeklik payı olsaydı, Covid-19 benzeri bir hastalığın, 2019 yılında burada ortaya çıkması beklenirdi. Salgından en çok etkilenen ülkelerden İtalya’da da, Haziran 2019’dan beri 5G teknolojisi kullanılıyordu.
En çok 5G bulunan Güney Kore, hastalıkla nasıl mücadele edebildi?
VIAVI tarafından yayınlanan bir 5G raporuna göre, Güney Kore’nin 85 kentinde 5G ağı var. Onu ABD ve Çin takip ediyor. Koronavirüs salgını gerçekten 5G ile bağlantılı olsaydı, Güney Kore’nin vakaların en çok yaşandığı yer olması gerekirdi. Ancak Güney Kore 9 Nisan 2020 itibariyle salgında 17. sırada. Pek çok uzman, Güney Kore’nin aldığı önlemlerin başarısını vurguluyor ve bu önlemler arasında 5G ağlarının kaldırılması yok. Kore salgınla, yaygın test, izleme ve izolasyon çalışmaları sayesinde baş etti.
İddia ile ilgili bir diğer çelişki de, 5G’nin bulunduğu ülkeler arasında beşinci sırada yer alan Suudi Arabistan’da vaka sayısının düşüklüğü. 5G hastalığın “gerçek” sebebiyse, Suudi Arabistan veya Birleşik Arap Emirlikleri gibi 5G’nin yaygın olduğu ülkelerde salgının ciddi boyutlara ulaşması gerekirdi.
Türkiye ve İran örneklerine de bakalım. İki ülke de henüz 5G uygulamasına geçmedi ancak iki ülkede de teşhis edilen Covid-19 vaka sayısı oldukça yüksek. 8 Nisan 2020 itibariyle İran’da 62 bin 589 vaka tespit edildi. Türkiye’de ise 34 bin 109 vaka var. Her iki ülke de en çok vakanın tespit edildiği ilk 10 ülke arasında. Çok sayıda vaka görülen ancak 5G teknolojisine geçmeyen ülkelerden bir diğeri de Fransa.
İsviçre 5G’ye geçişi durdurmadı
İsviçre’nin 5G’ye geçişi insan sağlığına zararlarından ötürü durdurduğu da iddialar arasında.
İddia Financial Times’a da konu olmuş. İsviçre Çevre Federal Ofisi’nin 26 kanton yetkilisine bir mektup yazdığı ve 5G’ye geçişin durdurulması gerektiği iddia edilmiş. Ancak Times’ın haberini İsviçre Çevre Federal Ofisi yalanlamış. Buna göre mektupta 5G istasyonlarına izin verilmesini durdurma önerisi yoktu, aksine mektup teknolojinin nasıl kantonların izniyle ilerleyebileceğini tartışmak için yazılmıştı. Şubat ayında ortaya atılan iddiaları, İsviçre’nin telekomünikasyon operatörlerinden Swisscom da, altyapı çalışmaların durmayacağını belirterek reddetti.
İsviçre’de ilk 5G bağlantısı Nisan 2019’da hayata geçti. Swisscom Bern, Chur, Basel, Davos, Cenevre, Zürih’in içerisine yer aldığı 54 şehirde 5G ağlarını kurdu. Swisscom’un açıklamasına göre 5G bağlantıları toplumun yüzde 90’ının kapsayacak etkinlikte.
Nperf isimli internet hızını kontrol edebileceğiniz, 3G, 4G, 5G gibi mobil ağ sağlayıcılarının konumlarının görüldüğü internet sitesindeki haritada morla gösterilen yerler, 5G sağlayıcılarının bulunduğu noktalar. 7 Nisan 2020 itibariyle Swisscom’dan elde edilen verilere göre, İsviçre’de halen 5G kullanılıyor.
Ayrıca yine 5G bağlantılarını gösteren Ookla Map’e göre de İsviçre’de 500’ün üzerinde 5G bağlantı noktası var ve bunların büyük bir kısmı ticari amaçlı kullanılıyor.
İki olay arasındaki olası ilişkiselliği, bir yerde uygulayıp başka bir yerde uygulayamamak pek de doğru bir yöntem değil. Bu yüzden de 5G ile koronavirüs arasında ilişki olduğunu söyleyenlerin, daha güçlü argümanlara ihtiyaçları var.
Hastalığın yayılımı sosyal mesafeyle durdurulabiliyor
5G komplo teorilerini boşa düşüren diğer bilimsel kanıt ise, hastalığın insandan insana bulaştığıgerçeği. Sosyal mesafelenme, karantina, sokağa çıkma yasakları gibi uygulamalar sonrası, hastalığın seyrinde farklılık yaşandığını söylemek mümkün. Böyle olmasaydı 5G ağlarını kullanan ülkelerde, insanlar ağları kullanmaya devam ettikçe vakalarda artış beklenirdi.
Çin’de salgının ilerleyişinin durmasında da kitlesel karantina hayati önem taşıyordu. Yaygınlaşan iddiada ise Çin’de hastalığın seyrinin azalmasının arkasında 5G kullanımındaki azalış yatıyordu.
Ancak Çin’de 5G telefon kullanımının önce arttığı, sonra da azaldığı için salgının gerilediğini gösteren bir bulguya erişilemiyor. Ülkedek kitlesel karantina ve hayatın durma noktasına gelmesi, 5G altyapısı çalışmalarını da sekteye uğratmış olabilir, ancak bu çalışmaların iptali ya da 5G ağlarının kapandığı anlamına gelmiyor. Bilakis, ülkenin en büyük mobil şirketlerinden China Mobil, China Telecom ve China Unicom, 8 Nisan 2020 tarihinde ortak bir açıklama yaparak 5G konusunda birlikte çalışacaklarını, başka sektörlerle de işbirliği yaparak ilerleyeceklerini söyledi. Pazar lideri olarak bilinen China Mobil, Şubat sonunda 15 milyon kişinin 5G müşterisi olduğu bilgisini paylaşmıştı. China Telecom da 23 Mart 2020 tarihinde ilk 5G kullanıcı numaralarını tanıtmıştı.
Asya’da hiçbir ülkede 5G teknolojisinin durdurulduğuna dair bir bilgiye ulaşılamıyor. Ancak aksi örnekler var. Örneğin Çin’de 5G sayesinde hızla tamamlanan hastane inşaatları canlı izlenebilmişti. Hastanelerin çoğunda 5G akıllı robotları da kullanılmıştı. Telekom şirketlerinin açıklamalarının tarihleri ile ülkede karantinanın sona ermesi de yakın tarihlere denk geliyor. Yani ülkede 5G kullanımı sona erse, ne inşaatların gösterildiği ekranlara 5G ibaresi eklenir, ne de hastanelerde 5G teknolojisinden yararlanılırdı.
5G akıllı robotu sağlık personeliyle birlikte.
Canlı yayınlar sırasında 5G teknolojisinin kullanıldığı ekrana yansıyor.
WhatsApp mesajının yayıldığı tarihi Nisan başı olarak düşünürsek, Mart’ın sonundan bugüne kadar herhangi bir tarihte 5G’lerin kapatıldığına ilişkin bir haber yok. 5G bağlantılarını çevrimiçi gösteren haritalara göre de, Uzak Asya ülkelerinin hepsinde 5G bağlantıları aktif. Ayrıca hiçbir yetkili veya kurumun, hastalığın nedeninin 5G olduğunu söyleyen bir açıklaması da yok.
Salgının görüldüğü tüm gemilerde 5G teknolojisi var mıydı?
İncelediğimiz iddialardan biri de, karantina altına alınan kruvaziyer gemilerinde 5G kullanıldığı oldu. Ancak bu iddia yalnızca Diamond Princess gemisi baz alınarak ve kolayca ulaşılabilen bir videoya dayandırılarak yazılmış. Karantinadaki tüm gemiler incelenmemiş.
Diamond Princess’ta Medallion Net adlı bir kablosuz ağ sistemi uygulanıyor. Bu sistem, gemi nerede olursa olsun bağlanabileceğiniz bir internet hizmeti sunuyor. Uydular, üç farklı yörüngede çalışıyor: Low Earth Orbit (LEO), Medium Earth Orbit (MEO) ve Geostationary Orbit (GEO). Bu sistem de Medium Earth Orbit yörüngesini kullanıyor.
Bu yörünge dünya yüzeyinden 2 bin ila 35 bin 780 kilometre uzaklıkta; navigasyon ve iletişim uyduları için ideal olduğu biliniyor. Küresel konumlandırma sistemi olan GPS de, bu yörüngeyi kullanıyor. 5G komplo teorilerini ortaya atan ve uzmanlığı bilinmeyen Dana Ashlie de konuyu buraya getiriyor: Princess yolcu gemilerinde kullanılan kablosuz sistemin anlatıldığı Medallion Net’e ait videoya da orada rastlıyoruz. Ancak videoda 5G teknolojisinden bahsedilmiyor. Gemilerde MEO yani Medium Earth Orbit ve GEO Geostationary Orbit’in kullanıldığı söyleniyor.
Gemilerde salgının yayılmasının sebebi ise büyük ihtimalle 5G teknolojisi değil. Gemiler kapalı alanlar, kapalıdevre havalandırma sistemlerine sahipler ve gemilerde sosyal mesafelenme prensiplerini hayata geçirmek çok zor. Karantinaya alınan ve pozitif vakaların görüldüğü onlarca gemi bunun bir göstergesi. Daha önceki yıllarda gemilerde norovirüs ve rotavirüs hastalıkları da gözlenmişti. Bu virüsler koronavirüs ailesiyle bir akrabalık göstermese de kişiden kişiye bulaşması nedeniyle gemilerde hızlıca yayıldı. ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezi’nin yolcu gemilerinde görülen salgın hastalıklara ilişkin hazırladığı bir veri listesi bulunuyor. Burada 1994 yılından bugüne dek gemilerde sürekli olarak salgın hastalık göründüğü bilgisi yer alıyor.
Princess tipi dışındaki gemilerde de Covid-19 vakaları mevcut. Örneğin ABD uçak gemisi Theodore Roosevelt kaptanında da yeni koronavirüs görüldüğü biliniyor. Karantinanın uygulandığı ve pozitif vakaların görüldüğü bir başka gemi Eleftherios Venizelos. Geminin internet sistemiyle ilgili bilgilere Anek Lines’ın sitesinden ulaşılabiliyor. Gemideki internet hizmeti sağlayıcısının henüz 5G teknolojisine geçmeyen Telenor Maritime olduğu görülüyor.
İngiliz ‘uzmanın’ uzmanlığı bilinmiyor
WhatsApp’tan gönderilen mesajda yer alan bir başka iddia ise insanları öldüren şeyin koronavirüs değil, frekans silahı olarak görülen 5G olması. Bu iddia İngiliz bir uzmanın videosuna dayandırılıyor. Görüntülerdeki kişinin kim olduğu ve uzmanlığına dair videoda bir bilgi yok. Ancak videonun montajlanmamış orijinalini izlediğimizde, kişinin Güney Kaliforniya’da yaşayan Dana Ashlie olduğunu öğreniyoruz. Ashlie video boyunca hem 5G, hem de Covid-19 aşısı hakkında komplo teorileri sıralıyor. Ashlie’nin iddialarına Yeni Akit gazetesi ve Cumhuriyet yazarı Bedri Baykam da yer vermiş.
İsmi araştırdığımızda bir Youtuber olduğunu görüyoruz. 5G ve aşılarla ilgili malumatının bir formasyona dayanıp dayanmadığı bilinmiyor. Ashlie, videonun YouTube tarafından kaldırılması ihtimaline karşı da önlem almış ve videoda bazı kelimelerin kısaltmasını kullanmış. Çin için “Ch”, koronavirüs için “Cv” gibi anahtar kelimeler seçmiş. Komplo teorilerinin vazgeçilmezi David Rockefeller da videoda David Rocker olarak anılıyor.
Ashlie’nin komplo teorisine göre, 2018 yılında Çin’in Wuhan kentine kurulan 5G altyapı ağı nedeniyle yeni koronavirüs burada ortaya çıktı. Ancak Çin, 5G altyapısının kurulduğu ilk ülke değil. Güney Kore, ABD ve İngiltere, 5G ağlarını daha önce kullanıma sunmuşlardı.
Videoda yer alan, 5G'nin bağışıklık sistemine zarar vererek insanları viral enfeksiyonlara açık ve kırılgan hale getirdiği iddiası da bilimsel dayanaktan yoksun. Dünya Sağlık Örgütü radyo spektrumunda birçok çalışma yapıldığını ve sağlığa olumsuz etkisinin gözlenmediğini söylüyor. Radyo dalgalarının iyonlaştırıcı olmadığı, yani DNA'ya zarar vermediği de biliniyor.
Ortaya atılan iddialarla ilgili Bellingcat, Healthfeedback ve Full Fact gibi kuruluşlar da yazılar hazırlamış ve söylenenlerin doğru olmadığını ifade etmiş.
Bu bölümde bazı ülkelerin, karantina gemilerinin kullandığı 5G ağını ve bir Youtuber’ın iddialarını inceledik. Ortaya çıkan sonuca göre, WhatsApp mesajlarında yer alan 5G teknolojisini uygulayan ülkelerle koronavirüs arasında bir bağ kurma fikri mümkün görünmüyor. Sonraki bölümde 5G teknolojisinin insan sağlığına etkileri ve koronavirüsle ilişkilendirilen farklı bağlarına bakacağız.
