Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) lisans oturumları 31 Temmuz 2022’de yapıldı. ÖSYM 1 Ağustos’ta, soru ve cevapların tamamını sınava girenlerin erişimine açtı.
Soruların yayınlanmasının hemen ardından paylaşılan bir iddia, ülke gündeminin başlıca konusu haline geldi. Bir yayınevine ait denemelerde çıkan sorularla, 2022 KPSS’de sorulan bazı soruların aynı olduğu iddia ediliyordu. Gündem ısınınca önce ÖSYM iddianın asılsız olduğunu söyleyen bir açıklama yaptı. Ancak ardından Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan konuyla ilgili Devlet Denetleme Kurulu’na inceleme talimatı verdi ve 2 Ağustos gecesi yayınlanan Resmi Gazete kararıyla ÖSYM Başkanı Prof. Dr. Halis Aygün görevden alındı. Bu görevden alma, sınav üzerindeki şüpheyi büyüttü.
3 Ağustos 2022'de Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı, Devlet Denetleme Kurulu'nun suç duyurusu üzerine "sahtecilik", kamu aleyhine dolandırıcılık" ve "görevi kötüye kullanma" suçlarından soruşturma başlattı. Soruşturma kapsamında yayınevine ait iki işyerinde arama yapıldı.
Ve son olarak, ÖSYM Başkanlığı görevine getirilen Prof. Dr. Ali Ersoy, 31 Temmuz 2022'de yapılan KPSS'nin iptal edildiğini açıkladı. 6-7 Ağustos tarihlerinde yapılacak ikinci oturum sınavları ise ileri bir tarihe ertelendi.
Sosyal medyada halen incelenmesi gereken birçok fotoğraf ve video paylaşılıyor. Paylaşımların kiminde ÖSYM soruları ve yayınevinin soruları karşılaştırılarak verilmiş. Kiminde yalnızca yayınevine ait kitap ya da denemelerin görüntüleri var. Ancak bu kaynakların orijinal olup olmadığını bir bakışta söylemek güç.
Bu nedenle Teyit, konuyla ilgili güvenilir kaynaklara erişmek için sosyal medyadan bir çağrı yayınlayarak kullanıcılardan gelecek kaynakları incelemeyi ve doğru bir karşılaştırma yapabilmeyi amaçladı.
ÖSYM soruların tamamını sadece sınava girenlere açıyor
ÖSYM, KPSS sorularının ve cevaplarının tamamını yalnız sınava giren öğrencilerin kayıtlı olduğu aday işlemleri sistemi üzerinden yayınlıyor. Sınava girmeyenler, ÖSYM’nin sitesi üzerinden soru ve cevapların yalnız yüzde 10’unu görebiliyor. 2013 yılından bu yana ÖSYM soruları telif nedeniyle açıklamıyor.
ÖSYM 29 Ağustos 2013’te “6495 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren, ÖSYM tarafından yapılan sınavlarda sorulan sorular hakkında 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında bedelli veya bedelsiz olarak telif hakkı devri yapılmayacak, başka bir yolla da yayımlanmasına izin verilmeyecektir” açıklaması yapmıştı.
Ama zaten sosyal medyadaki iddialar, tüm soruların aynı olduğu üzerine kurulu değil. İddia bazıları daha fazla dikkat çeken birkaç soru üzerinden tartışılıyor. Bu nedenle Teyit, kullanıcılardan gelen kaynakları da işleyerek iddia konusu sorular üzerinden bir inceleme yaptı.
İddia konusu soru 1:
Yayınevinin Türkiye genelinde yaptığı 12. denemede genel kültür bölümünde yer alan 41. soru (solda), 2022 KPSS’de sorulan 42. soru (sağda)
Sorular farklı şekilde formüle edilmiş ancak, iki soru içerik olarak aynı; yanıt seçenekleri de.
İddia konusu soru 2:
Yayınevinin Süper Beşli Deneme kitapçığının genel kültür bölümünde yer alan 51. soru (solda), 2022 KPSS’de sorulan 54. soru (sağda)
Soru çok benzer. Yanıt şıklarında ise bazı değişiklikler yapılmış.
İddia konusu soru 3:
Yayınevinin Türkiye genelinde yaptığı 14. denemede genel yetenek bölümünde yer alan 35. soru (solda), 2022 KPSS’de sorulan 34. soru (sağda)
Soru aynı. ÖSYM’nin soru içine parantez eklediği görülüyor. Soruda kullanılan rakamlar, işlem ve yanıt aynı. Fakat yanıt şıkları farklı kullanılmış.
İddia konusu soru 4:
Yayınevinin Türkiye genelinde yaptığı altıncı denemede genel kültür bölümünde yer alan 45. soru (solda), 2022 KPSS’de sorulan 43. soru (sağda)
Soru neredeyse birebir aynı ifadelerden oluşuyor. Yanıtlarda iki şık farklı. Diğer şıklar farklı ifade edilmiş ancak içerik olarak aynılar. Örneğin yayınevi, eğitim seviyesinin artması derken, ÖSYM eğitim seviyesinin yükselmesi ifadesini kullanmış.
İddia konusu soru 5:
Yayınevinin deneme sınavlarında aynı ya da benzer sorular olduğu söylenirken, yayınevinin YouTube kanalında çözdüğü bir sorunun da sınavdaki soruyla aynı olduğu iddia edildi.
Yayınevinin YouTube kanalında çözdüğü soru (solda), 2022 KPSS’de sorulan üçüncü soru (sağda)
Farklı ifade edilmiş olsa da sorular içerikçe aynı. Yanıtlarda ise bir seçenek farklı gözüküyor. Diğerleri içerikte aynılar.
Ancak bu soru yayınevinin dışında Milli Eğitim Bakanlığı’nın dokuzuncu sınıf tarih kitabında da aynı şekilde yer alıyor. Bu kitabın basım yılı 2021. Yayınevi ise soruyu Haziran 2022’de yaptığı yayında anlatmış.
MEB’in 2021 basım tarihli dokuzuncu sınıf tarih kitabında yer alan soru (solda), 2022 KPSS’de sorulan üçüncü soru (sağda)
Yayınevinin videosunda dersi anlatan kişi, video serisinin ilk bölümünde çözecekleri soruları hazırlarken 2021-2022 MEB kitaplarındaki sorulardan faydalandığını söylemiş. Yani ÖSYM’nin bu soru için MEB kaynağından yararlandığını söylemek olası.
İddia konusu soru 6:
Yayınevine ait Dikey Geçiş Sınavı (DGS) sorularının yer aldığı bir soru bankasındaki sorunun, 2022 KPSS sorusuyla aynı olduğu da iddia edilmiş.
Yayınevinin 2021 DGS soru bankası kitabında yer alan sekizinci soru (solda), 2022 KPSS’de sorulan dördüncü soru (sağda)
Ancak sorular aynı değil. Her iki soruda da sessiz sinemadan söz edilse de, soru içeriği ve yanıt şıkları farklı. Dahası yayınevine ait soru bankasındaki soru, ÖSYM’nin 2021 yılında yaptığı Dikey Geçiş Sınavı’ndan. Paylaşımda yer alan bir soru daha var. Bu soru da DGS 2021'deki 18. soru. Yani yayınevi zaten sınavda çıkmış bir soruyu kendi soru bankasında kullanmış. Fakat DGS soru bankasının basım tarihine açık kaynaklardan henüz ulaşamadık. Bu nedenle sınav öncesi mi yoksa sınav sonrası mı basıldığı kısmını şerh düşmekte fayda var.
Yayınevinin 2021 DGS soru bankası kitabında yer alan sekizinci soru (solda), 2021 DGS’de sorulan 17. soru (sağda)
Yani altı sorudan beşinin formülasyonları değişse de içeriğinin aynı olduğu görülüyor. Bazı ifadeler farklı kurgulansa da, sorulardan birinin yanıt seçeneklerinin tümü, birinin dördü, birinin üçü, kalan ikisinin ikisi içerik olarak aynı.
İddia konusu soru 7:
Bu kısma kadar incelediğimiz sorularda, benzer soru formülü ve yanıt seçeneklerinin kullanıldığını, ancak soruların birebir aynı olmadığını gördük. Ancak sosyal medyada yaygın bir paylaşımda, soruların tamamen aynı olduğu görülüyordu.
Bu paylaşımlarda yayınevine ait soruların yer aldığı kısımda paylaşımın bir Instagram hesabından yapıldığı fark ediliyor. “Yasinhocan” isimli Instagram hesabında bu sorular ve yanıtları detaylıca paylaşılmış. Fakat dikkat edilirse, soruların altında doğru cevaplar da yer alıyor.
Teyit, konuyla ilgili Yasinhocan isimli Instagram hesabının sahibi, öğretmen Yasin Yıldız’a ulaştı, ancak henüz yanıt alamadı. Fakat buraya bir not düşmemiz gerek. Yasin Yıldız hesabında yer alan soruların 2022 KPSS’de çıkan sorular olduğunu, bu soruları sınavdan sonra çözümleriyle birlikte verdiklerini söylüyor. Yani soruların sıra sayısına kadar aynı olmasının nedeni, ÖSYM kitapçığının kullanılıyor olması.
2022 KPSS soruları ve çözümleri yalnızca bu yayınevinde yok. 1 Ağustos 2022’de bir YouTube kanalında matematik sorularının tamamı yer almış ve öğretmen soruları tek tek çözmüş. Yani sınavdan sonra sorulara ulaşabilen yayınevleri ya da öğretmenler, öğrencilerin yanıtlarını değerlendirebilmesi için böyle yayınlar yapıyor.
Benzer bir örnek daha var: YouTube’da yayın yapan bir tarih öğretmeni, bahsettiği konudan KPSS’de her sene bir soru geldiğini söyleyip izleyenleri uyarıyor. “Oksızlık” kavramıyla ilgili bu soru, 2022 KPSS’de genel kültürde ilk soru olmuş. Birçok kullanıcı yorumlarda öğretmene bu nokta atışı için teşekkür etmiş.
Sınav güvenliği nasıl sağlanıyor? Kaygılar neler?
Türkiye’de ÖSYM, başta üniversite giriş sınavları olmak üzere birçok merkezi sınav yapıyor. Bu sınavların güvenilirliği, tüm ülkedeki herkesin eşit şartlarda girdiği varsayıldığından mühim. ÖSYM sınav güvenliği için aşağı yukarı şöyle bir sistem uyguluyor:
- Soru yazarları ve bilimsel denetmenler için bir havuz oluşturuluyor. Bu havuzda yer alan kişiler, ÖSYM’nin sınavlarına dönük eğitimler veriyor ya da ticari soru bankası kitapları yazıyorlarsa görevleri son buluyor.
- Soruların hazırlanmasında dahli olanların kimliği gizli tutuluyor. Soru hazırlama süreci de. Sorular sadece ÖSYM merkezlerinde ve güvenlik tedbirleri alınarak hazırlanıyor.
- Soruların hazırlanmasında dahli olan herkese, soruları başka bir amaçla kullanmamaları ve paylaşmamaları için taahhütname imzalatılıyor.
- Soruları hazırlayanlar, bunları biz havuza bırakıyor. Sorular nihai bilimsel denetim öncesi, ön düzenleme ve ön bilimsel denetimden geçiyor. Bu sırada uzman denetmenlerce gözden geçiriliyor; düzeltiliyor yahut reddediliyorlar. Soru hazırlayanlar, sorunun nihai sınavda kullanılıp kullanılmayacağını bilmiyor. Denetmenler de.
- Soru havuzuna görevliler hariç kimsenin erişimi yok. Havuza erişim kriptolu cihazlarla sağlanıyor.
- Nihai sınavda yer alacak soruları seçenler ile sınav güvenliğini bağlayacak işlerde çalışanların tümü, soru kitapçığının hazırlanması ve basılması sürecinde dış dünyadan izole oluyor (kapalı dönem) ve sınav başlayana kadar merkezi terk edemiyor.
Diğer yandan tüm bu önlemlere rağmen, sınavlarla ilgili tartışmalar dinmiyor. Bunun birçok nedeni var, ama biz birkaçına bakalım. Her şeyden önce Türkiye'de merkezi sınavlara hazırlık dev bir sektör ve ekosistem. Bu ekosistemin parçaları birbirinden bir yere kadar ayrılabiliyor. Örneğin soru hazırlama uzmanlar için bir ek gelir; uzmanlar ne kadar soruları havuza kabul edilirse o kadar para kazanıyor. Bu nedenle de daha önce yayınlanmış soru bankalarından sıklıkla yararlanıyorlar. Özel eğitim kursları gelebilecek konu ve soru yapılarını yüksek bir isabetle tahmin edebiliyor. Buna soru yakalama deniyor ve bu kurslar için bir prestij meselesi. Bu ekosistem, tekrar eden ve otantiklikten uzak içerik sorununu durmaksızın yeniden üretiyor.
Ayrıca, ÖSYM'nin teşkilat yapısı 2018'de yeni sistemle değişti. Bu sırada kurumda yapılan değişikliklerin iç denetimi güçlendirecek çeşitliliği yok ettiği ve kurumu yürütmenin kontrolüne soktuğu eleştirileri söz konusu.
Ne olmuştu?
Sınav güvenliği daha önce birkaç kez ciddi tartışmalara neden oldu. 1999 yılında dönemin üniversite giriş sınavı olan Öğrenci Seçme Sınavı’nın (ÖSS) iki soru kitapçığının çalındığı anlaşıldığından sınav iptal edilmiş, sorundan 1,5 milyon kadar öğrenci etkilenmişti. 15 Temmuz darbe girişiminin ardından, Gülenist yapılanmanın dokuz yıl boyunca sekiz farklı kategoride 12 sınavda soru çaldığının tespit edildiği haberlere yansımıştı. Merkezi sınavlarda yüksek puanlar alan birçok kişinin 2016 itibariyle uygulanmaya başlanan sözlü mülakatlarda elenmeleri de yükselen liyakat tartışmalarını beslemeyi sürdürdü. Skandalların ardından ÖSYM’nin bütün teşkilat yapısı değişti ve kurum cumhurbaşkanlığına bağlandı. Ancak sınavların gizliliği ve güvenliliği ile ilgili kaygılar hiçbir zaman dinmedi.
Eğitim-Sen, dün ÖSYM başkanının aniden görevden alınmasının ardından yaptığı açıklamada, görevden almanın ciddi bir şaibe yarattığını söyleyerek, KPSS soru kitapçığının tamamının yayınlanmasını ve detaylı bir soruşturma yürütülmesini talep etti. Eğitim-Sen’e göre, geçmişte yaşananların ardından, her bir sınav için ciddi ücretler talep eden ÖSYM üzerindeki şaibenin dağılması, öğrencilerin hak ve emeklerinin gasp edilmediğinden emin olunması gerek. Sendika, başkanı aynı zamanda Borsa İstanbul başkanlığını da yürüten Devlet Denetleme Kurulu’nun yapacağı denetimin kaygıları dindirmekte yetersiz kalacağını da ekliyor. Eğitim Gücü Sendikası da konuyla ilgili bir suç duyurusunda bulundu.
Sonuç olarak, incelediğimiz sorulardan büyük kısmında, tesadüfü aşan tekrar ve benzerlikler olduğu muhakkak. Ancak bu tekrarlara sebep olanın ne olduğunu belirleyebilmek mümkün değil. Sınav sorularının aşırı benzerliği, sistemik sorunlardan mı kaynaklı, yoksa tekil bir suiistimal mi söz konusu bilmek zor. Bunun için sınav sorularının tamamının açıklanması, sene içinde yayınlanan tüm soru bankalarındaki sorularla kıyaslanmaları, dahası detaylı bir anlamlı bir soruşturma yürütülerek kamuoyuyla şeffafça paylaşılması gerekiyor.
Bu sebeplerle, Teyit analizi sonuçlandırılamadı kategorisinde yer alıyor. Soruşturma açılması ve tamamlanması durumunda analiz sonucu güncellenebilir.
