30 Ekim 2020’de İzmir Seferihisar açıklarında yaşanan ve AFAD’a göre 6.6 büyüklüğündeki depremin ardından gelen yüksek sayıdaki can kaybı dikkatleri Türkiye’nin depremle olan sorunlu ilişkisine çekti. Haber sitelerinde ve sosyal medyada 2020 yılında dünya çapında yaşanan depremler sebebiyle en çok can kaybı olan ülkenin Türkiye olduğu iddia edildi.
Dünya çapındaki depremleri gösteren farklı tablolarla İzmir’dekinden daha büyük şiddette yaşanan depremlerde can kaybı olmadığının altı çizildi.
En çok can kaybı Türkiye’de yaşandı
İddiayı incelemeye tabloda yer alan verileri kontrol etmekle başlayabiliriz. Bunun için dünyada yaşanan depremlere, özelliklerine ve etkilerine ilişkin veriler sağlayan Amerika Birleşik Devletleri Jeoloji Araştırmaları Kurumu’nun internet sitesinden faydalanabiliriz. Aramayı büyüklük, zaman ve bölge bazında sınırlayarak yapabilir veya 2020 yılında kaydedilen önemli depremler listesinden kontrol edebiliriz.
Kaynak: USGS
Bu arama sonuçlarına bakarak iddia konusu listenin 13 Şubat tarihli Rusya depremi dışında büyük oranda doğru olduğunu, Türkiye’nin 2020 yılında gerçekleşen depremlerde en çok can kaybının yaşandığı ülke olduğunu söyleyebiliriz.
Türkiye deprem riskinin yüksek olduğu bilinen bir coğrafyada kurulu olmasına karşın, gereken önlemler alınmadığından belli bir büyüklüğün üzerindeki her depremde can kaybının yaşandığı bir ülke. Ancak yine de, depremlerin büyüklüğüne ve can kayıplarına göre hazırlanmış bu liste, sağlıklı bir değerlendirme yapmaya uygun değil. Ülkelerin depreme verdiği yanıtı, salt deprem büyüklüğü ve can kaybına bakarak anlayamayız.
Örneğin 22 Temmuz 2020’de ABD Alaska’da, bu yılın şimdiye kadar kaydedilen en büyük depremi yaşandı. 7.8 büyüklüğündeki depremde tsunami riskine karşı uyarı yapıldı. Uyarı daha sonra kaldırılmasına rağmen can kaybı yaşanmadı. Depremin etkilediği yerin nüfus yoğunluğu ve yerleşim yapısını göz önünde bulundurmadan karşılaştırma yapmamaya özen göstermek önemli. İzmir’de kilometrekare başına 360 kişi olan nüfus yoğunluğu, Alaska’da kilometrekarede 0,5 kişi (1 mil kareye 1,3 kişi).
Alaska şiddetli depremlere ve devamında yaşanabilecek afetlere karşı hazırlıklı olsa da, İzmir veya Türkiye ile karşılaştırma yapmaya uygun değil.
Alaska’da depremin etkilediği bölgeden bir fotoğraf. Fotoğraf: Hope McKenney/KUCB
Depremlerin hangi noktada ve ne kadar derinde gerçekleştiği de bir diğer ölçüt. Listedeki en büyük depremlerden bazıları, karadan kilometrelerce uzakta yaşanmış; nüfus yoğunluğunun ve yerleşimin az olduğu adaları etkilemiş. 13 Şubat 2020’de 7.0, 25 Mart 2020’de ise 7.5 büyüklüğünde iki önemli depremin yaşandığı ve hiç can kaybının olmadığı Rusya’da, depremin merkez üssü Kuril Adaları açıkları idi.
*7.5 büyüklüğündeki Rusya depremi.
*7.0 büyüklüğündeki Rusya depremi.
Birçok açıdan Türkiye ile farklılık gösterse de, 23 Haziran 2020’de 7.4 büyüklüğünde bir depremin yaşandığı, 10 kişinin hayatını kaybettiği ve 23 kişinin yaralandığı Meksika da önemli bir örnek. Oaxaca’da gerçekleşen ve başkent Mexico City’de de hissedilen deprem akıllara 19 Eylül 2017’de Puebla’da gerçekleşen 7.1 büyüklüğündeki ve 370 kişinin ölümüne yol açan depremi getirdi.
2017’deki depreme göre büyüklüğü daha fazla olan Oaxaca depreminin neden daha az zarara ve can kaybına yol açtığı sorusuna Meksika Ulusal Sismoloji Servisi direktörü Xyoli Pérez Campo’nun verdiği cevap iddia konusu tablolardaki eksikliği anlamamızı sağlayabilir. Campo çeşitli faktörlerin depremin şiddetinde etkili olduğunu ve büyüklüğün bunlardan yalnızca biri olduğunu belirtmiş. Merkez üssünün yerleşim yerlerine olan mesafesinin, depreme sebep olan fay hattının kendine has özelliklerinin ve depremin meydana geldiği derinliğin de önemli olduğunu hatırlatıyor.
*1985 Meksika
Meksika, deprem geçmişi konusunda Türkiye ile benzer. Ülkede her deprem sonrası konuşulan en önemli konulardan biri, sismik alarm sistemlerinin çalışıp çalışmadığı. Bu uyarı sistemi, 1985’te Mexico City’de yaşanan ve 12 binden fazla insanın ölümüne sebep olan 8.1 büyüklüğündeki depremden sonra alınan farklı önlemlerden biri. Bu deprem sonrası yıkılan binaların depreme uygun inşa edilmediği, deprem sonrası senaryolara yeterince hazır olunmadığı gibi Türkiye’nin de aşina olduğu tartışmalar yaşanmıştı.
Uzmanlar ve sivil toplum kuruluşları, 2017’de yaşanan depremin büyük kayıplara yol açmasının sebebinin, hala düşük kaliteli malzemeler kullanılması, bina yapısını etkileyen usulsüz değişikliklerin devam etmesi ve denetimdeki yolsuzluklar olduğuna dikkati çekmişti.
Türkiye’de 2020 depremleri
2020 yılında Türkiye’de can kaybı yaşanan dört büyük deprem oldu. Bunlardan ilki 6.7 büyüklüğündeki, 41 ölü ve bin 631 yaralıya sebep olan 24 Ocak Elazığ depremi. 23 Şubat’ta merkez üssü İran olan 5.8 büyüklüğündeki deprem sebebiyle Van’da da 10 kişi hayatını kaybetti. 14 Haziran’da Bingöl’de 5.7 büyüklüğündeki deprem sonrası bir kişi hayatını kaybederken 35 kişi yaralandı. Son olarak 30 Ekim’de İzmir Seferihisar açıklarında AFAD’a göre 6.6 büyüklüğünde gerçekleşen deprem sebebiyle, 4 Kasım 2020 itibariyle, 114 kişi öldü.
Sonuç olarak iddia doğru. 2020’de kaydedilen depremlerde en çok can kaybı Türkiye’de yaşandı. Türkiye’den sonra en çok can kaybının yaşandığı ülke ise Meksika.
